Erişkinde Üriner Sistem Taş Hastalığı ve Cerrahi Tedavisi
Üriner sistem taş hastalığı nedir?
Taş hastalığı üroloji pratiğinde en sık rastlanan hastalıklardan biridir. Türkiye’de her 100 kişiden kabaca 15’inde görülmektedir.
Böbreklerde taş nasıl oluşur?
Böbrekte taşların oluşumu birçok faktörün bir araya gelmesi ile ortaya çıkmaktadır. Böbreklerde şekillenen ve atılan idrarın miktarı çok önemli olup, birtakım faktörlerin etkisi ile bazı kimyasal maddelerin idrar yoluyla atılımı artmakta ve alınan sıvı miktarına bağlı olarak azalabilen idrarda bu maddeler kolayca çökerek, küçük kristallerin oluşmasına yol açmaktadır. Bu kristaller şekillendikten sonra hızla birleşerek böbrek taşlarını oluşturmaktadır.
Kimler risk altındadır?
Böbrek taşları erkeklerde kadınlara göre 2-3 kat daha fazla oluşmaktadır. Sıcak iklimlerde (ülkemizin özellikle güney ve güneydoğu bölgelerinde olduğu gibi), yaz aylarında terlemeye ve yetersiz sıvı alımına bağlı olarak daha sık gerçekleşir. Bazı yiyecek ve içeceklerin taşların oluşmasına yol açtığı bilinmektedir. Bütün bunların haricinde ailesinde taş hastalığı olan bireyler de taş hastalığı açısından önemli risk altındadır.
Üriner Sistem Taş Hastalığının Belirtileri Nelerdir?
Taşın bulunduğu taraftaki yan yan ağrısı en önemli belirtidir. Ağrı şiddetli, bıçak saplanır tarzda olabildiği gibi bazen de uzun sürebilen ve dayanılabilen yan ağrıları olabilmektedir. Özellikle böbrekten çıkıp üreter denilen idrar kanalınagiren taşlar, çok daha şiddetli ağrı oluşturmaktadır. Ağrının şiddeti zaman zaman artıp azalabilir. Ayrıca idrarda kanama (hematüri), yanma, bulantı ve kusma da görülebilmektedir. Bazen de hiç belirti vermeyip tesadüfen çekilen görüntüleme yöntemleri ile taş hastalığı tanısı konulabilir.
Üriner Sistem Taş Hastalığının Tanısını Nasıl Konulur?
En sık uygulanan inceleme yöntemi ultrasonografidir. Hastalara herhangi bir uygulama zorluğu oluşturmayan, basit ve pratik bir uygulamadır. Boş veya ilaçlı böbrek filmi (IVP), taş protokolünde bilgisayarlı tomografi gibi radyolojik yöntemlerle de teşhis konulabilmektedir. Tedavi planı, taşların bulundukları yere, sayısına ve taşların çapına bağlı olarak değişmektedir.
Üriner Sistem Taş Hastalığının Tedavisi Nasıl Yapılır?
Taşın yeri ve boyutu tedavi planlamasındaki en önemli kriterlerdir. Üreter dediğimiz böbrek ile idrar torbası arasındaki kanala girmiş taşlarda taşın boyutu önemlidir. Bu taşlar 6 mm altında ise bazı medikal tedaviler ve bol sıvı tüketimi ile kendiliğinden düşebilir. Genellikle 2 hafta içinde kendiliğinden düşmeyen veya 6 mm üzerindeki taşlara müdahale etmek gerekebilir. Üreterde takılıp kalan taşların tamamına yakını endoskopik yöntem (üreterorenoskopi)iletedavi edilebilmektedir. İşlem sırasında özel ışıklı bir alet ile (bükülemez, rijidüreterorenoskop) taşın bulunduğu idrar kanalına girilerek taşa ulaşılır, büyük taşlar kırılarak küçültülüp direkt dışarı alınarak idrar kanalı taşların tümünden temizlenir.
Günümüzde üst üreter veya böbreğin içerisindeki taşların tedavisinde ise genelde beden dışı şok dalga tedavisi (SWL) ve endoskopik yöntem seçilebilir. Endoskopik yöntemde esnek (bükülebilir, fleksibıl) üreterorenoskoplar kullanılır. Burada idrar kanalından girilerek lazer ile taşa öğütme yapılır. Bu yönteme retrogradintrarenal cerrahide (RIRC) denilmektedir. Böbrekteki taşın boyutu 2 cm’nin üzerinde olan büyük taşlarda perkutantaş cerrahisi (perkütan nefrolitotomi) seçilebilir. Günümüzde artık hem teknolojik gelişmeler ile yaygın uygulanan endoskopik (kapalı) girişimler, hem de taşların daha küçük boyutlarda iken tespit ve tedavi edilebilmesi nedeniyle açık cerrahi girişimlerin oranı %1-2 değerlerine kadar gerilemiş bulunmaktadır. Böbreklerin hemen hemen tüm boşluklarını dolduran büyük ve kompleks taşlar ile taşların alt kısmında tedavi sonrasında düşmelerini engelleyecek darlık bulunması durumlarında bu yöntem seçilebilmektedir.Bu konuda uygulanan teknik ve kullanılan cihazlar ayrıntılı olarak “Çocuklarda Taş Hastalığının Cerrahi Tedavisi” kısmında ayrıntılı olarak anlatılmıştır.
Üriner Sistem Taş Hastalığından Nasıl Korunulur?
Özellikle su tüketimini arttırmak çok önemlidir. Günde en az 2,5 litre su içilmesi önemlidir. Tuz tüketimini, hayvansal protein alımını, çay, kahve ve gazlı içecekler gibi idrar atılımını artıran içecekleri azaltmak; gün içi fiziksel aktiviteyi ve taş oluşumunu engelleyen sitrik asit içeren limon ve portakal tüketimini artırmak hastalıktan korunmamızda faydalıdır. Ayrıca düzenli böbrek kontrolü yaptırmak da önemlidir.